Πόσο σημαντική είναι η αλήθεια για εμάς και πόσο για τα παιδιά μας;
Συχνά λέμε ότι θέλουμε να μεγαλώσουμε παιδιά που είναι ειλικρινή, που λένε την αλήθεια, που δεν κρύβονται πίσω από ψέματα. Όμως, πόσο συχνά σκεφτόμαστε τον τρόπο με τον οποίο τους μεταδίδουμε αυτό το μάθημα;
Αντί να εστιάσουμε στο πώς να τιμωρήσουμε ένα παιδί που είπε ψέματα, μήπως είναι καλύτερο να κατανοήσουμε γιατί το έκανε και πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε να επιλέγει την αλήθεια χωρίς φόβο;
Ας δούμε γιατί τα παιδιά λένε ψέματα, πώς μπορούμε να τους δείξουμε τη σημασία της αλήθειας και πώς ένα καλό βιβλίο μπορεί να κάνει τη διαφορά!
Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα;
Τα ψέματα δεν είναι πάντα ένδειξη κακής πρόθεσης. Αντιθέτως, συχνά αποτελούν έναν μηχανισμό άμυνας ή ακόμα και έναν τρόπο να εξερευνήσουν τον κόσμο.
🔹 Ψέματα φαντασίας: Πολλά μικρά παιδιά επινοούν ιστορίες, όχι για να εξαπατήσουν, αλλά γιατί το μυαλό τους λειτουργεί ακόμα μέσα στον κόσμο της φαντασίας.
Παράδειγμα: Ένα παιδί μπορεί να πει ότι το αγαπημένο του λούτρινο μιλάει ή ότι πήγε στο φεγγάρι με ένα μπαλόνι. Δεν είναι ψέμα με πρόθεση εξαπάτησης, αλλά μέρος της δημιουργικής του σκέψης.
🔹 Φόβος της τιμωρίας: Όταν ένα παιδί φοβάται την αντίδραση των γονιών του, μπορεί να επιλέξει το ψέμα ως «ασπίδα».
Παράδειγμα: Ένα παιδί που έσπασε ένα ποτήρι μπορεί να πει «Δεν το έκανα εγώ!» αν ξέρει ότι οι γονείς του θυμώνουν εύκολα και τιμωρούν.
🔹 Μίμηση των ενηλίκων: Τα παιδιά βλέπουν και μαθαίνουν. Όταν οι γονείς χρησιμοποιούν «λευκά» ψέματα για να αποφύγουν καταστάσεις, το παιδί καταλαβαίνει ότι το ψέμα μπορεί να είναι η εύκολη λύση.
Παράδειγμα: Αν ένας γονιός πει μπροστά στο παιδί «Πες ότι δεν είμαι σπίτι» όταν χτυπάει το τηλέφωνο, το παιδί μαθαίνει ότι το ψέμα είναι αποδεκτό σε ορισμένες περιπτώσεις.
🔹 Ανάγκη αποδοχής: Μερικές φορές, τα παιδιά λένε ψέματα για να εντυπωσιάσουν φίλους ή να γίνουν αποδεκτά.
Παράδειγμα: Ένα παιδί μπορεί να πει στους φίλους του ότι έχει ένα κουτάβι στο σπίτι, ενώ δεν έχει, για να τους τραβήξει την προσοχή.
Η δύναμη της αλήθειας: Τι μαθαίνουν τα παιδιά όταν είναι ειλικρινή;
Η αλήθεια είναι κάτι περισσότερο από μια ηθική αξία. Είναι θεμέλιο εμπιστοσύνης και αυτοπεποίθησης.
✔️ Μαθαίνουν να αναλαμβάνουν ευθύνες. Όταν ένα παιδί νιώθει ασφαλές να πει την αλήθεια, μαθαίνει ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες και ότι δεν χρειάζεται να φοβάται την ειλικρίνεια.
✔️ Χτίζουν δυνατές σχέσεις. Η εμπιστοσύνη σε μια σχέση (είτε είναι οικογενειακή, φιλική ή επαγγελματική στο μέλλον) βασίζεται στην ειλικρίνεια.
✔️ Αποκτούν αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με την αλήθεια μαθαίνουν να μην κρύβονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς φόβο.
✔️ Καταλαβαίνουν τη σημασία της δικαιοσύνης. Η αλήθεια και η δικαιοσύνη πάνε χέρι-χέρι. Όταν ένα παιδί βιώνει τη σημασία της ειλικρίνειας, νιώθει πιο ασφαλές σε έναν δίκαιο κόσμο.
Ο ρόλος των γονέων: Πώς να καλλιεργήσουμε την ειλικρίνεια
Η αλήθεια δεν είναι κάτι που απλώς λέμε στα παιδιά. Είναι κάτι που τους δείχνουμε.
🔹 Δείχνουμε το σωστό παράδειγμα. Αν θέλουμε τα παιδιά μας να λένε την αλήθεια, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς κι εμείς.
Παράδειγμα: Αν ξεχνάμε μια υπόσχεση που δώσαμε στο παιδί («Θα παίξουμε μετά το φαγητό») αντί να δικαιολογηθούμε με ψέματα, μπορούμε να πούμε: «Έχεις δίκιο, το ξέχασα. Θα το κάνουμε τώρα.»
🔹 Δημιουργούμε ένα ασφαλές περιβάλλον. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι η αλήθεια τους δεν θα φέρει τιμωρίες ή θυμό.
Παράδειγμα: Αν ένα παιδί παραδεχτεί ότι ζωγράφισε στον τοίχο, αντί να θυμώσουμε, μπορούμε να πούμε: «Καταλαβαίνω ότι ήθελες να ζωγραφίσεις, αλλά οι τοίχοι δεν είναι για αυτό. Ας καθαρίσουμε μαζί και την επόμενη φορά θα χρησιμοποιήσουμε χαρτί.»
🔹 Μαθαίνουμε τη διαφορά μεταξύ αλήθειας και σκληρότητας. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται με τρόπο που σέβεται τα συναισθήματα των άλλων.
Παράδειγμα: Αν ένα παιδί πει σε έναν φίλο του «Το σχέδιό σου είναι άσχημο!», μπορούμε να του μάθουμε να εκφράζεται διαφορετικά: «Θα μπορούσες να πεις ότι σου αρέσει περισσότερο η ζωγραφικής με ανοιχτόχρωμα πχ χρώματα.»
🔹 Χρησιμοποιούμε ιστορίες και παραδείγματα. Ένα καλό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν την ειλικρίνεια με τρόπο βιωματικό και ευχάριστο.
Παράδειγμα: Αν διαβάζουμε ένα βιβλίο όπου ο ήρωας αντιμετωπίζει τις συνέπειες του ψέματος, μπορούμε να ρωτήσουμε το παιδί: «Εσύ τι θα έκανες στη θέση του;» και να ανοίξουμε μια συζήτηση.
Πώς τα βιβλία βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν την αξία της αλήθειας
Τα βιβλία έχουν τη δύναμη να μεταφέρουν μηνύματα μέσα από ιστορίες που τα παιδιά θυμούνται και επεξεργάζονται καλύτερα από μια απλή συμβουλή.
Βλέπουν τις συνέπειες του ψέματος μέσα από τους ήρωες.
Ένα βιβλίο μπορεί να δείξει πώς ένα μικρό ψέμα μπορεί να φέρει μεγάλα προβλήματα.
Μαθαίνουν χωρίς να νιώθουν ότι διδάσκονται.
Μια καλή ιστορία δεν χρειάζεται να «δείχνει με το δάχτυλο»—ηθικά διδάγματα περνούν φυσικά μέσα από την πλοκή.
Ταυτίζονται με τους χαρακτήρες.
Όταν ένα παιδί δει έναν ήρωα να αντιμετωπίζει μια δύσκολη απόφαση, μπορεί να σκεφτεί: «Τι θα έκανα εγώ στη θέση του;»
Βιβλιοπρόταση: “Πώς να γίνεις σοφός αν και είσαι μικρός (1): Γιατί δεν λέμε ψέματα”
Μαγικά βιβλία, περιπέτειες σε άλλους κόσμους, ταξίδια στον χρόνο. Ποιος δεν θα ήθελε να αποκτήσει τη γνώση, ταξιδεύοντας στην χώρα της φαντασίας; Ποιος δεν θα ήθελε να μάθει, διασκεδάζοντας;
Αυτό το πολύ ιδιαίτερο βιβλίο, που βρίσκεται μέσα σε ένα μπαούλο στη σοφίτα, είναι ακριβώς αυτό που αναζητούσαμε. Είναι μαγικό, καθώς κάθε φορά που το ανοίγουμε, ανοίγει και ένα παράθυρο σε μια άλλη διάσταση.
Περνώντας γενναία μέσα από τη “μαγική πύλη”, οι αναγνώστες μυούνται εμπειρικά, με πολλά παραδείγματα, σε γνώσεις που αφορούν συμπεριφορές και αξίες, απαραίτητες για τη σωστή διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Μας καλεί να αναλογιστούμε γιατί λέμε ψέματα και γιατί θα ήταν καλύτερα, τόσο για τους άλλους όσο και για εμάς, να μην το κάνουμε.
Αν και το βιβλίο ίσως να απευθύνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες λόγω του κειμένου του και των σημαντικών θεμάτων που θίγει, όπως η αλήθεια και τα ψέματα, θεωρώ ότι είναι απόλυτα κατάλληλο και για 4-5 χρονών, εφόσον υπάρχει η κατάλληλη παραστατική ανάγνωση και μια σχετική εξοικείωση με τα παιδικά βιβλία.
Ένα από τα πρώτα πράγματα που με κέρδισαν ήταν η ταύτιση με τους ήρωες της ιστορίας, τον Ορφέα και τη Λυδία. Αγάπησα τους χαρακτήρες και νομίζω ότι αυτό συντελεί η καταπληκτική εικονογράφηση της κυρίας Δήμητρα Παπαδημητρίου, καθώς και η προσεγμένη πλοκή που έχει γραφτεί με τρόπο που τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν, χωρίς να είναι όμως πολύ απλή.
Η πεντάχρονη κόρη μου, μετά την πρώτη ανάγνωση, παρατήρησε τις ζεστές και σύνθετες εικόνες του βιβλίου και μάλιστα σύγκρινε την εικονογράφηση, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές με το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως Χρυσάνθη Μαρία Μωραΐτη.
Ρώτησε, “Μαμά, το επόμενο το πήρες;” καταδεικνύοντας την επιθυμία της να συνεχίσει την περιπέτεια. Όταν της εξήγησα ότι δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει, μου είπε ότι θα το περιμένει. Με συγκίνησε το γεγονός ότι την άγγιξε τόσο η ιστορία και ταυτίστηκε με τον ήρωα, που ήθελε αμέσως να διαβάσει κι άλλες ιστορίες.
Η απλότητα της γραφής, η αμεσότητα και η αγωνία είναι μερικά από τα στοιχεία που κάνουν το εν λόγω βιβλίο τόσο αγαπητό στα παιδιά.
Η αποκατάσταση της αλήθειας και της δικαιοσύνης, καθώς και ο αμοιβαίος σεβασμός στις ανάγκες και τα θέλω των δύο αδελφών, του Ορφέα και της Λυδίας, αναβαθμίζουν το κείμενο προσφέροντας, μαζί με τη λογοτεχνική απόλαυση, τροφή για σκέψη.
Η εικονογράφηση της κυρίας Δημητρίου δίνει έμφαση στην λεπτομέρεια, με φυσικότητα στα χρώματα σε μια πλούσια παλέτα που διαφοροποιείται γοητευτικά. Απολαμβάνουμε ένα αληθινό εικαστικό ταξίδι στο διαμαντένιο μαγικό βιβλίο που έχει να μας μάθει πολλά.
Κι όχι μόνο στα παιδιά καθώς κι από την οπτική του γονέα είναι βοηθητικό να καταλάβουμε πως καμία φορά ζητάμε από τα μεγαλύτερα παιδιά να παραμερίσουν τα δικά τους θέλω και τα δικά τους όχι να γίνουν ΝΑΙ για να μην δημιουργηθούν συγκρούσεις με τα μικρότερα παιδιά της οικογένειας. Μάλιστα στο τέλος υπάρχει και σχετικό κεφάλαιο προς τους γονείς το οποίο υπογράφει η Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας- Ψυχοθεραυπεύτρια Ελένη Μυλωνοπούλου.
Ιδανικό για μικρούς αναγνώστες από 4-5 ετών κι έπειτα, τόσο για μεγαλόφωνη ανάγνωση όσο και για αυτοανάγνωση λίγο αργότερα.
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δερέ, Σοφία Δερέ με μαλακό εξώφυλλο και 36 σελίδες.
Αν θέλουμε να μεγαλώσουμε παιδιά που επιλέγουν την αλήθεια, πρέπει πρώτα να τους δείξουμε ότι η αλήθεια είναι σημαντική.
Πώς να αντιμετωπίσουμε τα παιδικά ψέματα – Παραδείγματα & λύσεις
Το κλειδί δεν είναι να τιμωρούμε το παιδί για το ψέμα, αλλά να του δείξουμε γιατί η αλήθεια είναι σημαντική. Ακολουθούν μερικά κλασικά παιδικά ψέματα με ενδεικτικά παραδείγματα απαντήσεων που μπορεί να δώσει ο γονιός.
Ψέματα για να αποφύγουν την τιμωρία
Ψέμα: «Δεν έφαγα εγώ τη σοκολάτα!»
Ενδεικτική απάντηση γονιού:
«Καταλαβαίνω ότι σου αρέσουν πολύ οι σοκολάτες και ήθελες να τη φας. Όμως, είναι σημαντικό να λέμε την αλήθεια. Δεν θα σε μαλώσω, αλλά θέλω την επόμενη φορά να μου το πεις, για να βρούμε μαζί μια λύση που θα χαροποιεί και τους δυο μας.»
Ψέμα: «Δεν ήμουν εγώ που έσπασα το βάζο!»
Απάντηση γονιού:
«Όλοι κάνουμε λάθη, δεν πειράζει! Το σημαντικό είναι να είμαστε ειλικρινείς. Βοήθησε με να το μαζέψουμε μαζί και την επόμενη φορά που δεν φτάνεις κάτι μπορείς να μου το πεις για να δούμε μαζί εάν επιτρέπεται να το πάρεις κι εάν όχι, γιατί.»
Ψέματα φαντασίας (δημιουργικά ψέματα)
Ψέμα: «Χθες το βράδυ πέταξα πάνω από το σπίτι μας!»
Απάντηση γονιού:
«Ουάου! Αυτό ακούγεται σαν μια υπέροχη ιστορία! Θες να τη γράψουμε μαζί και να φτιάξουμε ένα δικό σου παραμύθι;»
(Έτσι, ενισχύουμε τη φαντασία του παιδιού, αλλά ξεχωρίζουμε την πραγματικότητα από τη φαντασία.)
Ψέμα: «Ο σκύλος μου μιλάει όταν δεν είναι κανείς άλλος μπροστά!»
Απάντηση γονιού:
«Αυτό θα ήταν πολύ μαγικό! Μακάρι να μιλούσαν τα ζώα! Τι σου είπε;»
(Έτσι, συμμετέχουμε στο παιχνίδι του παιδιού, χωρίς να το διαψεύδουμε απότομα.)
Ψέματα για να εντυπωσιάσουν τους άλλους
Ψέμα: «Ο μπαμπάς μου είναι πιο δυνατός από όλους!»
Απάντηση γονιού:
«Είναι όμορφο που θαυμάζεις τον μπαμπά σου! Ξέρεις, η πραγματική δύναμη δεν είναι μόνο στους μύες, αλλά και στο μυαλό και την καλοσύνη.»
Ψέμα: «Έχω 100 παιχνίδια στο σπίτι!»
Απάντηση γονιού:
«Ακούγεται τέλειο! Θες να μετρήσουμε μαζί τα αγαπημένα σου παιχνίδια και να δούμε ποια σου αρέσουν πιο πολύ;»
(Έτσι, το παιδί καταλαβαίνει ότι δεν χρειάζεται να υπερβάλλει για να εντυπωσιάσει.)
Ψέματα για να αποφύγουν κάτι που δεν τους αρέσει
Ψέμα: «Διάβασα ήδη τα μαθήματά μου!»
Απάντηση γονιού:
«Τέλεια! Για να δω τι έμαθες! Θες να μου εξηγήσεις κάτι από το μάθημα και να δούμε μαζί εάν υπάρχει κάποια απορία;»
(Έτσι, το παιδί καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να ξεφύγει με ψέματα, αλλά του δίνουμε ευκαιρία να διορθώσει τη συμπεριφορά του.)
Ψέμα: «Πονάει η κοιλιά μου, δεν μπορώ να πάω σχολείο!»
Απάντηση γονιού:
«Αν πονάει η κοιλιά σου, μπορούμε να ξεκουραστούμε λίγο, αλλά αν δούμε ότι είσαι καλά, θα πας κανονικά στο σχολείο. Θες να μιλήσουμε για το αν κάτι σε στενοχωρεί εκεί;»
(Έτσι, δίνουμε χώρο στο παιδί να εκφράσει αν υπάρχει άλλο πρόβλημα, π.χ. bullying ή άγχος.)
Ψέματα για να προστατέψουν κάποιον άλλο
Ψέμα: «Ο αδερφός μου δεν έφαγε το γλυκό, εγώ το πήρα!»
Απάντηση γονιού:
«Είναι πολύ όμορφο που θες να προστατέψεις τον αδερφό σου, αλλά είναι σημαντικό να λέμε την αλήθεια. Αν κάτι έγινε, μπορούμε να το λύσουμε όλοι μαζί.»
Ψέμα: «Η φίλη μου δεν πήρε το μολύβι, το είχε από πριν!»
Απάντηση γονιού:
«Καταλαβαίνω ότι θες να βοηθήσεις τη φίλη σου, αλλά αν κάτι ανήκει σε κάποιον άλλο, είναι καλύτερο να πούμε την αλήθεια και να το λύσουμε όλοι μαζί.»
Ψέματα για να δοκιμάσουν τα όρια
Ψέμα: «Η δασκάλα είπε ότι σήμερα δεν είχαμε μαθήματα!»
Απάντηση γονιού:
«Αυτό είναι περίεργο! Γιατί να μη σας βάλει καθόλου μαθήματα σήμερα; Θες να μου πεις περισσότερα;»
(Έτσι, δίνουμε στο παιδί την ευκαιρία να διορθώσει το ψέμα, χωρίς άμεση επίθεση.)
Ψέμα: «Ο μπαμπάς μου μού επιτρέπει να βλέπω τηλεόραση μέχρι αργά!»
Απάντηση γονιού:
«Α, θα το ρωτήσω κι εγώ τον μπαμπά σου, γιατί δεν το ήξερα!»
(Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί καταλαβαίνει ότι οι γονείς συνεννοούνται μεταξύ τους και δεν μπορεί να «ξεγελάσει» τον έναν εις βάρος του άλλου.)
Συμπέρασμα: Πώς βοηθάμε το παιδί να επιλέγει την αλήθεια
1️⃣ Δίνουμε το καλό παράδειγμα. Τα παιδιά μαθαίνουν από τις πράξεις μας, όχι μόνο από τα λόγια μας.
2️⃣ Δημιουργούμε ένα ασφαλές περιβάλλον. Αν ξέρουν ότι δεν θα αντιμετωπίσουν υπερβολικές συνέπειες, θα νιώσουν πιο άνετα να λένε την αλήθεια.
3️⃣ Συζητάμε και ακούμε. Πολλές φορές, πίσω από ένα ψέμα κρύβεται κάποιος φόβος ή ανησυχία.
4️⃣ Χρησιμοποιούμε ιστορίες και βιβλία. Μέσα από την αφήγηση, τα παιδιά καταλαβαίνουν τη σημασία της ειλικρίνειας χωρίς να νιώθουν πίεση.
Η ειλικρίνεια είναι κάτι που χτίζεται καθημερινά, μέσα από τον τρόπο που μιλάμε, αντιδρούμε και επικοινωνούμε μαζί τους.
Τα βιβλία είναι ένας υπέροχος τρόπος να περάσουμε αυτά τα μηνύματα. Μέσα από ιστορίες, τα παιδιά μαθαίνουν ότι η αλήθεια δεν είναι πάντα η εύκολη λύση, αλλά είναι η σωστή λύση.
